Style uczenia się

Agnieszka Jastrzębska

 

Minęło ponad 30 lat, odkąd Howard Gardner wprowadził termin „inteligencja wieloraka”. Pedagodzy podchwycili tę ideę i wkrótce po tym nauczanie powiązane ze stylem uczenia się stało się podstawą do przygotowywania planów pracy. Całe pokolenia uczniów doświadczyły edukacji zaprojektowanej z myślą o ich stylach uczenia się. Czy wyszło im to na dobre?

 

W 2006 r. kanadyjscy badacze Gregory P. Krätzig i Katherine D. Arbuthnott opublikowali w „Journal of Educational Psychology” artykuł, w którym dowodzili, że nie ma żadnej korelacji między stylami uczenia się a sukcesem szkolnym. Hipoteza dotycząca stylów uczenia mogłaby sugerować, że ci, którzy uczą się wizualnie, powinni wykazywać się największą zdolnością do przywoływania materiału prezentowanego w formie obrazkowej, uczniowie słuchowi powinni lepiej kodować materiał werbalny, a kinestetycy winni wykorzystywać swoje środowisko taktycznie. Różnice w tak rozumianych zdolnościach/możliwościach uczenia się mogą ucznia wprowadzić w błąd, bo prawdopodobnie łatwiej będzie mu opanować umiejętność gry w koszykówkę dlatego, że jest wysoki (ma 180 cm), a nie dlatego, że zdiagnozowano u niego kinestetyczny styl uczenia się.

Preferencje uczniów

Oczywiście uczniowie mają swoje preferencje dotyczące tego, jak lubią się uczyć, jednak nie ma to wpływu na to, jak dobrze się uczą. Uczeń nie opanuje danego zagadnienia lub umiejętności tylko dlatego, że obejrzał film czy posłuchał wykładu. Jego wiedza nie będzie trwała i nie można powiedzieć, że została „nabyta”. Bardzo mylące jest więc zakładanie, że nasz podopieczny uczy się efektywnie, ponieważ potrafi szybko coś wychwycić. Postrzeganie danych treści i ich trwałe zapamiętanie to dwie różne rzeczy. Zatem style uczenia to coś więcej niż odbiór wiadomości, to manifestacja preferencji dla konkretnych rodzajów aktywności edukacyjnych, które odwołują się do mocnych stron każdego ucznia. To również nawyki ukonstytuowane w całym cyklu uczniowskiego życia, które zależą od parametrów: kim uczeń jest, skąd pochodzi, jak postrzega siebie, na co zwraca uwagę i czego nauczyciele od niego oczekują.

Model lekcji 4ALL wyjaśnia różnice indywidualne pomiędzy uczniami, czyli pokazuje odmienne preferencje uczenia się, ale nie wyklucza, że wszyscy uczniowie są w stanie funkcjonować we wszystkich stylach uczenia się, mając tylko pewne istotne dla nauczania tendencje. Metody i formy pracy, odpowiednio dobrane, zapewniają podczas procesu nauczania doświadczenia we wszystkich obszarach powiązanych z określonym stylem. Nauczyciel, który nie koncentruje się na określonych preferencjach, pomaga uczniom uczyć się łatwiej i efektywniej, pokazuje im różne strategie uczenia się, przyczynia się w ten sposób do zwiększenia motywacji uczniów i zainteresowania ich omawianymi zagadnieniami. Style uczenia się zostają zatem przekute na strategie instruktażowe. W czasie zajęć uczeń podejmuje działania, które są odpowiednie dla jego sposobu postrzegania i przetwarzania informacji. Przechodzi przez „naturalny cykl uczenia się” – rozpoczyna się on doświadczeniem, abstrakcją, dalej polega na eksperymentowaniu, a kończy się asymilacją nauczanych treści. Nauczyciel, łącząc naprzemiennie informacje werbalne i wizualne, wzmacnia przekaz nauczanych treści. Sprzyja to zapamiętaniu, rozumieniu i przywoływaniu informacji. Uczeń o określonym stylu uczenia dopasowuje się do danego etapu lekcji oraz wzmacnia te obszary, które najsłabiej definiują jego preferencje. Ma możliwość rozwijać swoje mocne strony i jednocześnie eliminować braki, tworząc bardziej zrównoważone taktyki uczenia się, które odegrają ważne role w konstruowaniu wiedzy. Takie podejście ma wpływ na budowanie przez uczniów ich poczucia własnej skuteczności. Nauczanie, które uwzględnia wiele stylów uczenia się, pozwala nauczycielowi dotrzeć do każdego ucznia.

Czy jeden styl uczenia się jest lepszy od drugiego? Czy należy wykorzystywać przeważający styl uczenia się w danej klasie? Odpowiedź na oba pytania brzmi: nie. Każdy styl uczenia się jest szczególny, ma swoje mocne i słabe strony. Nie należy identyfikować stylu uczenia się z danym uczniem, tylko wykorzystać różne metody i formy pracy, aby dotrzeć do wszystkich podopiecznych. Oznacza to, że aby przygotować uczniów do zadań edukacyjnych, musimy pomóc im dostosować się i funkcjonować również w stylach, które nie są przez nich „lubiane”. Instruktażowy model lekcji 4ALL pozwala zatem zapoznać uczniów ze wszystkimi stylami uczenia się, dając również możliwość uczenia się w najbardziej uprzywilejowany sposób.

Czuciowcy

Najważniejszy etap lekcji to nawiązanie do doświadczenia uczniów, którzy odbierają informacje bezpośrednio i przetwarzają je refleksyjnie. Następuje analizowanie własnych doświadczeń i wiedzy podstawowej. Uczniowie poświęcają czas na refleksję. Szukają sensu i jasności. Uczą się, wsłuchując w wypowiedzi swoich rówieśników, którzy dzielą się pomysłami. Mają wysoce rozwiniętą wyobraźnię. Są wnikliwi, absorbują rzeczywistość, przyjmują tworzony na lekcji klimat. Szukają zaangażowania. Są świetnymi mentorami i przywódcami. Współpracując, dążą do osiągnięcia celu.

Nie są konfliktowi. Budują zaufanie poprzez osobiste interakcje. Postrzegają nauczane pojęcia głównie intuicyjnie, bezpośrednio ich doświadczając. W czasie nauki wykorzystują własne wspomnienia, wcześniejszą wiedzę. Potrzebują dłużej pozostać w obszarze intuicji, doświadczeń własnych. Uczniowie o tym stylu uczenia chcą zapytać „dlaczego?”. Uczą się, przechodząc do ogółu od szczegółu. Dochodzą do wiedzy poprzez analizę tematu z wielu różnych perspektyw.

Najlepsze warunki do nauki

Stworzenie sytuacji dydaktycznej, która pokazuje uczniom, o czym będą się uczyć, wyjaśnia cel, tworzy znaczenie i wyznacza kierunek działań. Uczniowie widzą, że nauczane treści łączą się z ich życiem osobistym. Zadają pytania: „Dlaczego muszę to wiedzieć?”, „Dlaczego ten materiał jest wartościowy i jak odnosi się do mojego życia?”, „Czy istnieje szerszy kontekst?”. Z chęcią angażują się w dyskusję, lubią pracę zespołową, podczas której mogą wymienić się swoim doświadczeniem i odnieść do wiedzy podstawowej. Chcą mieć możliwość dokonania wyboru.

Najgorsze warunki do nauki

Brak interakcji, pracy w grupach, niewrażliwy nauczyciel, debaty, wykłady, testy na czas, nacisk na umiejętności, brak czasu na zastanowienie, przemyślenia, bezosobowe prezentacje, polecenia: „po prostu to zrób”, pozbawione koloru otoczenie. Czuciowcy nie lubią też bierności i zadań wymagających przestrzegania porządku.

Teoretycy

Najbardziej optymalny dla tego stylu uczenia się jest etap lekcji, który „przenosi” uczniów od doświadczenia do jego uprzedmiotowienia poprzez refleksję. Teoretycy postrzegają informacje abstrakcyjnie i przetwarzają je refleksyjnie. Są najbardziej pożądani w szkole uczącej „tradycyjnie”. Starają się osiągać cele i dobrze przyswajają podane na lekcji regułki. Integrują obserwacje w to, co już wiedzą, tworząc teorie i pojęcia. Doskonale radzą sobie w tradycyjnych środowiskach dydaktycznych, są rzetelni i pracowici. Tolerują tylko wiedzę ekspercką dobrze zorganizowaną, nieufnie podchodzą do subiektywnych osądów. Chcą być kompetentni i dokładni. Uczą się systematyczne. Analizują problem, zanim dojdą do określonego wniosku. Szybko dążą do abstrakcji, czyli do uprzedmiotowienia omawianego na lekcji doświadczenia, chcąc je „zmontować” w nową formę tworzącą pojęcie. Mają zdolność do tworzenia modeli teoretycznych, scalania obserwacji w zintegrowane wyjaśnienia. Mniej interesuje ich to, jak inni czują omawiane zagadnienia, mają najbardziej poznawcze podejście, wolą myśleć i przetwarzać niż działać. Uczą się od szczegółu do ogółu. Pytają: „Co muszę wiedzieć?”. Wolą wykłady od doświadczeń. Uczą się skutecznie, dyskutując z nauczycielem. Dominuje rozumowanie indukcyjne.

Najlepsze warunki do nauki

Teoretycy są zainteresowani przekazywaniem rzetelnej wiedzy w sposób ustrukturalizowany, lubią podawane na początku lekcji cele i przewidywane rezultaty – wiedza stanowi podstawę do osiągania celów. Starannie wykonują notatki. Angażują się w czytanie tekstów źródłowych. Uwielbiają tradycyjne nauczanie – słuchanie ekspertów. Chcą zbadać informacje pochodzące z wiarygodnych źródeł, wiążą pomysły z obrazem, szukają rozbieżności we wzorcach.

Najgorsze warunki do nauki

Odchodzenie od tematu, niejasność, brak logicznego przekazu informacji „krok po kroku”, projekty, prace w grupach, oceny za pracę grupy, a nie indywidualnego ucznia, subiektywizm; mało tolerują krytykę, często „punktują” nauczyciela, który nie zauważa tzw. ściągania. Nie lubią aktywności z pozoru bezcelowej oraz zagłębiania się w uczucia i intuicję.

Działacze

Najbardziej optymalny etap lekcji dla działaczy to ten, w którym przechodzą od wiedzy eksperckiej do testowania nowych umiejętności i sprawdzenia użyteczności nauczanych treści. Najlepiej uczą się poprzez abstrakcyjne uogólnienia i aktywne eksperymentowanie. Zdobywają wiedzę poprzez analizę doświadczeń, osądzają użyteczność tego, czego uczą się na lekcji. Integrują nowe treści w wyniku ich testowania, dzięki ćwiczeniom praktycznym. Szybko osiągają mistrzostwo. Doskonale radzą sobie z rozwiązywaniem problemów. Pracują zgodnie z harmonogramem, trzymają się przyjętych terminów. Lubią być uważani za kompetentnych. Chętnie pomagają w nauce swoim rówieśnikom. Szybko rozwiązują problemy, często bez konsultacji z innymi. Uczniowie o takiej preferencji uczenia wybierają pytanie „jak?”, czyli potrzebują rozumieć, jak nauczane treści można wykorzystać w praktyce. Lubią fakty. Muszą zobaczyć natychmiastowe efekty zastosowania zdobytej wiedzy – minimum teorii, maksimum działania. Są precyzyjni w swojej pracy. Preferują testy wielokrotnego wyboru, które mają konkretne odpowiedzi, np. test inteligencji. Przeważa rozumowanie dedukcyjne.

Najlepsze warunki do nauki

Tworzenie sytuacji, w których uczniowie samodzielnie szukają odpowiedzi na pytanie oparte na prawdziwym doświadczeniu. Wiedza jest przedstawiana jako okazja do wykazania się. Praktyczne ćwiczenia to warunki sprzyjające samodzielnemu rozwiązywaniu problemów. Odpowiadają im wszelkie zadania, które umożliwiają zastosowanie nowej wiedzy w praktyce.

Najgorsze warunki do nauki

Nauczyciel szybko podaje odpowiedzi na postawione pytania problemowe, wymaga żmudnego analizowania długich tekstów naukowych. Uczeń musi spisywać treści z tablicy, słuchać długich wykładów; nie toleruje uczenia na pamięć oraz siedzenia w jednym miejscu – najgorsze lekcje to te, na których brakuje ćwiczeń praktycznych, a nauczyciel mówi: „nie dotykaj”; nie przepada za pracą w grupie i rozmowami na temat uczuć.

Kreatywni i dynamiczni

To styl uczenia, w którym dominują konkretne przeżycie i aktywne eksperymentowanie. Uczniowie o tym profilu szukają wyzwań. Lubią doświadczenia, naukę za pomocą prób i błędów. Chętnie podejmują ryzyko w procesie uczenia się. Nie lubią monotonii i rutyny. Łączą swoje obecne doświadczenia z przyszłymi możliwościami. Uczą się głównie poprzez samopoznanie, adaptację wiedzy dla własnych celów, we własny sposób, szukają nowych dróg. Odnajdują się w trudnych, chaotycznych sytuacjach szkolnych. Starają się wpływać na innych, potrafią odpowiednio zaprezentować swoją wiedzę, są urodzonymi przywódcami, mają duży wpływ na innych. Zachowują się swobodnie podczas wystąpień publicznych. Budują zaufanie dzięki wysokim umiejętnościom komunikacyjnym i otwartości. Potrafią lepiej niż kto inny wprowadzać w życie plany i eksperymentować, są zdolni do osobistego zaangażowania się w nowe doświadczenia. Częściej ryzykują i sprawia im przyjemność adaptowanie się do nowych warunków. Świetnie przekładają nauczane treści na życie codzienne. Odpowiadają na pytanie: „co, jeśli?”, czyli „co, jeśli zastosuję wiedzę w nowy sposób?”, chcą tworzyć innowacje.

Najlepsze warunki do nauki

Uczniowie nauczane treści mogą stosować w nowy i kreatywny sposób, są zachęcani do szukania innych możliwości i angażowani w działania, które pozwolą na wykorzystanie zdobytej wiedzy poza szkołą, nauczyciel premiuje otwartość, innowacyjność, kreatywność, zdolność do podważania istniejących teorii, pomaga uczniom spełniać marzenia.

Najgorsze warunki do nauki

Długie wykłady, nauczyciel w centrum uwagi, rutyna, sztywność, formalność, cisza, brak pomocy wizualnych, regułki, definicje, typowe zadania, brak innych rozwiązań. Brak miejsca na indywidualizm, kreatywność, brak interdyscyplinarnych powiązań.

Biorąc pod uwagę różne style uczenia, model lekcji 4ALL tworzy ogólne ramy dla nauczyciela podczas planowania, wdrażania i oceniania działań dydaktycznych. Wykorzystując różnice w umiejętnościach postrzegania i przetwarzania nauczanych treści, dostosowuje realizowane metody i formy pracy do wszystkich uczniów. Każda zmiana wymaga nowych kompetencji i oduczenia starych, nieskutecznych nawyków. Uczniowie przyzwyczaili się przez lata szkolnej edukacji do gotowych rozwiązań i dokładnych instrukcji: ile, jak, na kiedy i czego mają się nauczyć. Tylko ¹⁄₄ uczniów taki system odpowiada. Ci, którzy oczekują notatek, podręczników z tabelkami i grafikami oraz czytelnym podsumowaniem w ramce, sprawiają najmniej trudności w szkole. Tradycyjne nauczanie programuje do uczenia pod sznurek – według jasnych instrukcji. System stworzony jest dla jednego rozmiaru: tak samo, to samo i w tym samym czasie. Radzą sobie ci, którzy odpowiadają konkretnym, sformatowanym wymiarom. To Teoretycy. Pozostali, czyli Czuciowcy, Działacze i Kreatywni, albo mają kłopoty i szukają pomocy u korepetytorów, albo lądują poza systemem.

Kwestionariusz

Poniższy kwestionariusz ma na celu określenie, które składowe opisanych powyżej stylów uczenia dotyczą danego ucznia. Składa się on z 13 pytań.

Przypisz najwyższą rangę, czyli maksymalną liczbę punktów (4 pkt), zdaniu, które najlepiej opisuje sposób, w jaki się uczysz, a najmniej punktów (1 pkt) zdaniu, które najmniej pasuje do twojego sposobu uczenia się. Nie ma złych ani dobrych odpowiedzi. Kwestionariusz służy do opisania preferencji, a nie do oceny umiejętności uczenia się.

1. Najbardziej lubię się uczyć, kiedy …

a) mogę współpracować z innymi, wspólnie omawiać pomysły,

b) ekspert opowiada,

c) wykonuję jakieś czynności związane z omawianym zagadnieniem,

d) mogę rozwiązywać zadania metodą prób i błędów.

2. Kiedy uczę się, potrzebuję wiedzieć…

a) dlaczego to dla mnie ważne,

b) czego będę się uczyć,

c) jak to działa,

d) jak mogę to wykorzystać w życiu codziennym.

3. Kiedy kupuję nowy laptop/telefon komórkowy…

a) rozmawiam z kimś o tym, co zrobię i jak go będę używać,

b) czytam instrukcję obsługi, jak używać go prawidłowo,

c) od razu włączam laptopa, szkoda mi czasu na czytanie instrukcji,

d) zastanawiam się, co do niego podłączyć i jaki zrobić z niego użytek.

4. Myślę, że jestem...

a) spontaniczna/-y i przyjacielska/-i,

b) ciekawa/-y świata,

c) praktyczna/-y,

d) pomysłowa/-y.

5. Kiedy się uczę, lubię…

a) oglądać i rozmawiać,

b) słuchać,

c) robić,

d) poszukiwać.

6. Moi rówieśnicy mówią o mnie, że jestem…

a) czuła/-y,

b) logiczna/-y,

c) produktywna/-y,

d) twórcza/-y.

7. Najważniejszy dla mnie etap nauczania to ten, kiedy mogę…

a) pracować w grupach, w których czuję się komfortowo,

b) rozwijać wiedzę,

c) zamieniać teorię w praktykę,

d) poszukiwać nowych rozwiązań.

8. Kiedy pobieram naukę pływania na basenie…

a) obserwuję, jak inni pływają,

b) słucham tłumaczeń instruktora,

c) od razu wskakuję do wody,

d) zastanawiam się, jak można połączyć styl żabki ze stylem motylkowym.

9. Moje motto:

a) płynąć z prądem,

b) kontynuować aż do wyczerpania tematu,

c) opracować plan i trzymać się go do końca,

d) pracować według własnego porządku i zmieniać w razie potrzeby.

10. Jestem szczęśliwa/-y, kiedy…

a) czuję się akceptowana/-y w trakcie współpracy,

b) mam szansę rozwiązać wszystkie wątpliwe kwestie,

c) zakończę zadanie sprawnie i zgodnie z harmonogramem,

d) mogę decydować o tym, co mnie interesuje.

11. Najlepiej definiują mnie…

a) empatia, duża wyobraźnia, intuicja,

b) logiczne myślenie, systematyczność, umiejętność analizowania,

c) dobra organizacja, koncentracja na szczegółach, działanie,

d) ryzyko, innowacja, indywidualizm.

12. Moim największym atutem jest…

a) umiejętność słuchania,

b) refleksyjne myślenie,

c) praktyczność,

d) entuzjazm.

13. Najlepsze środowisko uczenia:

a) znam powód uczenia się,

b) wiem, ile muszę się nauczyć,

c) poruszane problemy wiążą się z życiem codziennym,

d) mogę zmienić to, czego się uczę.

Opracowanie wyników kwestionariusza

Kolejność zdań w powyższym kwestionariuszu odpowiada opisanym stylom uczenia się: czuciowcy – a, teoretycy – b, działacze – c, kreatywni – d. Jeśli zdecydujemy się na przeprowadzenie ankiety wśród uczniów, można pomieszać kolejność odpowiedzi. Wartości (liczby), które wpisali uczniowie, należy przepisać do tabeli, a następnie zliczyć sumę dla każdego stylu uczenia. Uzyskany wynik pokaże, którego sposobu uczenia dany uczeń używa najczęściej, a którego najrzadziej.

 

Agnieszka Jastrzębska

Magister fizyki i psychologii, posiada (jako jeden z dwóch nauczycieli w Polsce) certyfikat uprawniający do prowadzenia lekcji zgodnie z modelem 4MAT. Autor innowacji pedagogicznej nowego modelu lekcji 4ALL. Współpracując z uczelniami, prowadzi badania związane z efektywnym nauczaniem.

 

 

W materiale wykorzystano schemat i rysunki autorki artykułu.

Artykuł pochodzi z miesięcznika: „Sygnał. Magazyn wychowawcy” nr 5 Maj 2018 r.